Een jaar of twee geleden las ik De Cirkel van Dave Eggers. Een dystopisch sci-fi verhaal over Mae Holland, een jonge vrouw die komt te werken bij een grote multinational genaamd 'De Cirkel'. Dit is het resultaat van een fusie van fictieve varianten van grote bedrijven zoals Google, Apple, Facebook en Twitter. Ze komt terecht in een wereld waarin iedereen constant met elkaar in contact staat en waarin zo veel mogelijk van ieders leven wordt vastgelegd, op wat voor manier dan ook. Simpelweg omdat het leuk is en iedereen het doet. Gedurende de loop van het verhaal groeien de mogelijkheden van de technologie steeds verder uit en leveren alle werknemers van het bedrijf vrijwillig steeds iets meer van hun privacy in.
Ik vond het niet een bijzonder sterk boek, omdat de boodschap er voor mijn gevoel te dik bovenop lag en ik de hoofdperso(o)n(en) niet bijzonder slim vond, ik had moeite om met ze te identificeren. Ondanks de middelmatigheid moest ik er een tijdje geleden op een aantal momenten weer aan denken. De boodschap mag dan wel wat prekerig zijn, zo nu en dan bekruipt mij het gevoel dat het best eens zo zou kunnen zijn dat we werkelijk naar een maatschappij toe bewegen waarin we vrijwillig onze privacy meer en meer opgeven.
Eén van de zaken in het verhaal dat mij het meeste bij is gebleven is de ongelofelijk snelle manier hoe iemand zijn genoegen of ongenoegen kon uitspreken over een bepaalde gebeurtenis waar ook ter wereld en dat dit vervolgens ook best serieus genomen werd. Bijvoorbeeld een bepaald bedrijf dat onethisch te werk gaat en dat daar door de gigantische online community op wordt gereageerd door één simpele druk op de knop. Door de enorme hoeveelheid leden van de community overal ter wereld werd een dergelijk bedrijf al snel bang voor gezichtsverlies en verbeterde haar wegen.
Op dit moment zijn er meer en meer websites te vinden waar mensen petities kunnen starten of waar men lid kan worden en vervolgens petities krijgt toegestuurd per e-mail met het verzoek deze te tekenen. Ook dit gebeurt binnen enkele seconden en de websites beloven resultaat. Het werkt ook wel; websites als Avaaz en SumOfUs boeken werkelijk resultaten en de wereld wordt er een klein beetje beter door.
Vorige week moest ik opnieuw aan het boek denken toen ik de TED-talk aan het bekijken was van de Israëliër Oren Yakobovich. Hij is een ondernemer die, na in het leger te hebben gediend, besloot om mee te helpen met het blootleggen van ernstige misstanden in de wereld. Hij hielp onderdrukte minderheden aan camera's ter grootte van je vingertopje en verborg die in kleding of andere accesoires, zodat deze mensen zonder gevaar te lopen misstanden konden filmen en aan het licht konden brengen. In het filmpje worden al een aantal successen genoemd.
Dit is natuurlijk fantastisch, het is heel goed dat corruptie wordt aangepakt en de mensen die geweld plegen worden aangepakt. Met dit soort camerabeelden weet je ook direct zeker dat je de juiste mensen oppakt.
Michel Foucault heeft veel nagedacht over de maatschappij en hoe deze georganiseerd wordt. Hij vroeg zich ernstig af waarom vandaag de dag mensen met mentale ziektebeelden worden opgenomen en worden behandeld voor deze zaken, waarom het überhaupt als 'ziekte' wordt gezien, terwijl deze mensen vroeger gewoon vrij rond mochten blijven lopen. Destijds werden ze niet gezien als 'ziek', maar als 'anders'.
Zo heeft de hedendaagse maatschappij nog andere manieren bedacht om mensen die niet aan de 'norm' voldoen buiten te sluiten. Wij hebben een sociaal systeem gecreëerd met een norm die over honderden jaren door de maatschappij als geheel is bepaald. Er is bepaald wat normaal gedrag is en wat echt niet kan. Vroeger was het geen probleem om slaven te houden en was het ook normaal dat de man meer rechten had dan de vrouw. Zo is er natuurlijk nog veel meer. Al deze zaken behoren nu niet meer tot de dingen die we als normaal beschouwen. We leven in een sociaal systeem waarin we, min of meer, passief over elkaar waken zodat niemand de fout in gaat.
Een mooie metafoor waarin Foucault dit principe het beste toe wist te passen was het idee van het Panopticon; een cirkelvormig gebouw met in het midden een kleine ruimte met een bewaker of observeerder en daar omheen de 'geobserveerden'. Deze laatste groep zou bijvoorbeeld gevangenen kunnen zijn. In het geval van een gevangenis kan vanuit de middelste ruimte elke gevangene in de gaten worden gehouden, maar geen enkele gevangene weet op geen enkel moment wanneer de bewaker naar hem kijkt. Als gevolg hiervan is het idee dat alle gevangenen zich daardoor automatisch zullen gedragen, simpelweg door de kans dat ze in de gaten gehouden zouden kunnen worden.
Op eenzelfde manier werkt het ook in de maatschappij, we houden veel ideeën en frustraties voor onszelf, omdat we vermoeden dat door deze te uitten we wellicht buiten de norm van de maatschappij vallen. Dit is niet per se slecht; immers worden er, volgens diezelfde norm, nu niet zo maar mensen op straat vermoord en kunnen homoseksuelen (gelukkig) al in een groot deel van Nederland zonder gevaar rondlopen.
Maar de sociale controle zorgt er steeds meer voor dat we ons op vrijwel elk moment van de dag moeten gedragen naar maatschappelijke maatstaven.
Dit komt ook weer terug in De Cirkel, waarin iedereen langzaam zijn privacy opgeeft met het idee dat we zo goed mogelijk op de hoogte moeten blijven van elkaars leven. Want zodra je elkaar in de gaten kan houden behoedt je elkaar ook voor slechte, criminele zaken.
Daarom denk ik dat we, of we het nou willen of niet, langzaam naar een scenario toe bewegen zoals beschreven in De Cirkel. We hebben bijna geen keuze, omdat het slechts enkelingen zijn die besluiten te stoppen met het gebruik van Facebook, Gmail of Twitter. Om een omslag te bewerkstelligen waarin respectvol wordt omgegaan met onze privacy zouden we massaal, met tien- of honderdduizenden tegelijk moeten overstappen naar alternatieven. Het afgelopen half jaar leken de alternatieven voor Facebook ineens overal uit de grond te schieten, maar alles legt het af tegen Facebook. Niemand vertrekt echt, omdat de anderen het ook niet doen. En niemand wilt contacten missen die misschien iets minder thuis zijn in de wereld van alternatieven van social media. Het echt goede nieuwe alternatief moet minstens zo gebruikersvriendelijk zijn als Facebook, maar wat echt belangrijk is, is dat het in een korte periode populair wordt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten